نقش ویژه کارفرمایان در بهداشت کار و حفاظت فنی

 حفاظت فنی و بهداشت کار در هر نوع فعالیت تولیدی و فنی از الزامات اولیه به شمار می آید و عدم توجه به آن مشکلات و مسائل فراوانی را بوجود می آورد که کل نظام کاری و تولیدی جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.
    رعایت اصول ایمنی و بهداشتی در محیط کار در واقع به منظور صیانت از نیروی کار و حفظ نیروهای ماهر و متخصص و همچنین حفظ و نگهداری بهینه از امکانات و ماشین آلات از موضوعات مهمی است که همواره به آن توصیه شده و مقررات و ضوابط سختی نیز در تمامی دنیا برای رعایت آن به مرحله اجرا در آمده است. این قوانین ومقررات هم برای کارگران وهم برای کارفرمایان که وظیفه استانداردسازی محیط کار را بر عهده دارند، الزام آور است. براین اساس کارفرمایان موظفند که حداقل استانداردهای ایمنی را طبق ضوابط بهداشت کار، در کارگاه خویش تأمین نمایند. عدم توجه به این امر توسط کارفرمایان موجب می شودکه در صورت بروز حادثه، سازمانهای بیمه ای و تامین اجتماعی بار مسئولیت را از دوش خود بردارند و این موضوع تنها بخاطر نپرداختن خسارات ناشی از حادثه نیست، بلکه به دلیل ترغیب بیشتر کارفرمایان برای بهبود شرایط محیط کار است.
   قانون همچنین کارفرمایان مشمول قانون کار و تامین اجتماعی را مکلف نموده است، نسبت به انجام معاینات دوره ای کارگران حداقل یکبار در سال، اقدام لازم را معمول دارند ووزارت تعاون ٰکار و رفاه اجتماعی و وزارت بهداشت ودرمان نیز موظف شده اند تمهیدات لازم را برای اجرای آن اعمال نمایند.
از طرف دیگر در قانون تأمین اجتماعی نیز موادی وجود دارد که کارفرما را به سمت پیشگیری از حوادث در کارگاه ترغیب می کند. ضمن انجام معاینات پزشکی بدو استخدام در ماده 90 قانون تامین اجتماعی، در ماده 66 قانون تامین اجتماعی نیز بر مسئولیت کارفرما نسبت به  ایجاد استانداردهای ایمنی در کارگاه و محیط کار تاکید شده است. بر اساس این ماده چنانچه به دلیل عدم رعایت مقررات حفاظت فنی و مقررات بهداشتی حادثه ای در کارگاه رخ دهد،کارفرما موظف است پس از انجام اقدامات حمایتی و درمانی از بیمه شده، هزینه های مربوط را به سازمان تامین اجتماعی بازگرداند. 
تاثیرات اجتماعی و اقتصادی حوادث    
   حوادث ناشی از کار که می تواند منجر به فوت، ازکارافتادگی، نقص عضو ویا بیماریهای طویل المدت گردد، نه تنها به مجموعه تولیدی کشور لطمه می زند، بلکه اثرات مخرب آن برخانواده فرد حادثه دیده واجتماع چه ازنظراقتصادی وچه از نظر بار روانی مشهود وغیر قابل انکاراست. اگرچه نمی توان انتظار داشت که هیچ حادثه ای در محیطهای کاری رخ ندهد، ولی بایدتلاش کرد که این حوادث با اقدامات پیشگیرانه، به حداقل ممکن کاهش یابد.
دستاوردهای جهانی
  کشورهای صنعتی به دستاوردهای شایان توجهی در زمینه پیشگیری از حوادث ناشی از کار دست یافته اند. طبق آمار ارائه شده در این زمینه میزان حوادث کاری  ومرگ ومیر ناشی از آن در کشورهای در حال رشد سه تا پنج برابر بیشتر از کشورهای صنعتی است. بر اساس همین گزارش سالانه حدود یک میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می-دهند.
اهمیت‌ ایمنی‌ و بهداشت‌ کار در مقدمه‌ اساسنامه‌ سازمان‌ بین‌المللی‌ کار تصریح‌ شده‌ و همواره‌ در رأس‌ برنامه‌های‌ سازمان‌ بین‌المللی‌ کار قرار داشته‌ است‌. بطوری‌ که‌ در سال‌ 1919 چهار توصیه‌نامه‌ به‌ این‌ امر اختصاص‌ داده‌ شد. در حال‌ حاضر تعداد 25 مقاوله‌نامه‌ و 26 توصیه‌نامه‌ در زمینه‌ ایمنی‌ و بهداشت‌ کار به‌ تصویب‌ رسیده‌ است‌. موضوع‌هایی‌ که‌ این‌ مقاوله‌نامه‌ ها و توصیه‌نامه‌ها به‌ آن‌ پرداخته‌اند عبارتند از: پیشگیری‌ از حوادث‌ ناشی‌ از کار، حفاظت‌ از تندرستی‌ کارگران‌، طب‌ کار، حمایت‌ از کارگران‌ در برابر خطرهای‌ ناشی‌ از آلودگی‌ هوا، صدا و ارتعاش‌.
   همچنین‌ معیارهای‌ ویژه‌ای‌ برای‌ حمایت‌ از کارگران‌ در برابر خطرهای‌ خاص‌ تعیین‌ شده‌ است،‌ مانند خطرهای‌ مواد شیمیایی‌، مواد مسموم‌ کننده‌، مواد سرطان‌زا، پرتوهای‌ یون‌ ساز، و نیز ممنوعیت‌ فروش‌، اجاره‌ و استفاده‌ از ماشین‌هایی که‌ حفاظ‌ کافی‌ ندارند و تعیین‌ حداکثر مجاز حمل‌ بار با دست‌ به‌ وسیله‌ کارگر، و یا معیارهای‌ ویژه‌ای‌ برای‌ حفاظت‌ از کارگران‌ بعضی‌ از شاخه‌های‌ فعالیت‌ مانند: صنایع‌ ساختمانی‌، بنادر، رعایت‌ مقررات‌ بهداشت‌ در بخش‌های‌ بازرگانی‌ و خدمات‌ و مانند آنها.
حوادث در ایران
اگرچه در ایران آمار دقیقی از تعداد حوادث کاری و تلفات ناشی از آن وجود ندارد، ولی بر اساس اعلام  کمیسیونهای پزشکی سازمان تامین اجتماعی در سال 83 تعداد 18 هزارو 486 حادثه فقط به سازمان مذکور گزارش شده است.
در ایران نیز در مورد مشاغل و صنایع خاص ضوابط و معیارهای ویژه ای برای استانداردهای محیط کار و رعایت مقررات حفاظتی مخصوص پیش بینی شده است،که در بخشنامه ها و دستورالعمل های مربوط تعیین و مشخص شده، ولی برای عموم کارگاهها ضوابط و شرایطی کلی در نظر گرفته شده است، که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می گردد:
- ارتفاع کارگاه نباید از«3» متر کمتر باشد.
- برای هرکارگر حداقل سه متر مربع فضا در نظر گرفته شود.
- دیوارها و سقف باید ازعوامل زیان آور مثل گرما، رطوبت، صداو..جلوگیری کند.
- کف کارگاه باید هموار بدون حفره و شکاف و لغزنده باشد.
- دیوارها باید صاف، بدون ترک خوردگی و به رنگ روشن باشد.
- کارگاه باید دارای هواکش و نور گیر کافی باشد.
- کارگاه باید دارای وسایل لازم گرمایشی و سرمایشی باشد.
عدم رعایت حداقلهای مذکور در محیط کار به مرور باعث فرسودگی و ازکارفتادگی کارگر می شود و توانایی و بهره وری کارکنان را کاهش خواهدداد. بنابراین رعایت استانداردهای مذکور در وهله اول صاحبان کارگاه و کارفرمایان را منتفع می سازد و در نهایت کل سیستم کاری و تولیدی جامعه از ثمرات آن بهره مند می شوند.

نکات مهم حفاظت فنی و بهداشت کار
با توجه به اهمیت ضوابط فنی و بهداشت کار در پیشگیری از حوادث ناشی ازکار در کارگاههای تولیدی و صنعتی که موجب ازکارفتادگی و یا فوت  کارگران می گردد، لازم است موارد زیرتوسط کارفرمایان و همچنین نمایندگان آنها مورد عنایت خاص قرار گیرد:
1-  اشخاص حقیقی و حقوقی کارفرمایی که بخواهند کارگاه جدیدی احداث نمایند ویا کارگاههای موجود را توسعه دهند، مکلفند بدواً برنامه کارو  نقشه های ساختمانی و طرحهای مورد نظر را از لحاظ پیش بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار، برای اظهار نظر و تایید به وزارت کارو اموراجتماعی ارسال دارند. وزارت کار و امور اجتماعی موظف است نظرات خود را ظرف مدت یک ماه اعلام نماید. بهره برداری از کارگاه های مزبور منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خواهد بود. (ماده 87 قانون کار)
  2- طبق ماده 89 قانون کار، کارفرمایان مکلفند قبل از بهره برداری از ماشینها، دستگاهها، ابزار و لوازمی که آزمایش آنها مطابق آیین نامه های مصوب شورایعالی حفاظت فنی ضروری شناخته شده است،آزمایش های لازم را توسط آزمایشگاهها و مراکز مورد تأیید شورایعالی حفاظت فنی انجام داده و مدارک مربوطه را حفظ و یک نسخه از آنها را برای اطلاع به وزارت کار و اموراجتماعی ارسال نمایند.
3-  کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی که بخواهند  لوازم حفاظت فنی و بهداشتی را وارد یا تولید کنند، باید مشخصات وسایل را حسب مورد همراه با نمونه های آن به وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال دارند و پس از تأیید، به ساخت یا وارد کردن این وسایل اقدام نمایند. (ماده 90 قانون کار)
4-  کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای تولیدی مکلفند براساس مصوبات شورایعالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرارداده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعملهای مربوطه کارگاه می باشند. (ماده 91 قانون کار) در غیر این صورت مشمول مجازاتهایی خواهند شد که در ماده 176 قانون کار آمده است.
5-  کلیه واحدهای تولیدی مشمول قانون کار که شاغلین در آنها به اقتضای نوع کاردر معرض بروز بیماریهای ناشی از کار قرار دارند، باید برای همه افراد مذکور، پرونده پزشکی تشکیل دهند و حداقل سالی یک بار توسط مراکز بهداشتی و درمانی از آنها معاینه وآزمایشهای لازم را به عمل آورند و نتیجه را در پرونده مربوط ضبط نمایند. چنانچه با تشخیص شورای پزشکی نظر داده شود-،که فرد معاینه شده به بیماری ناشی از کار مبتلا یا در معرض ابتلاء می باشد، کارفرما و مسئولین مربوطه مکلفند کار او را بر اساس نظریه شورای پزشکی مذکور بدون کاهش دستمزد، در قسمت مناسب دیگری تعیین نمایند. در صورت عدم توجه کارفرما نسبت به ایمنی و بهداشت کار، چنانچه حادثه ای رخ دهد کارفرما  و یا نماینده کارفرما از نظر کیفری و حقوقی مسئول بوده و خسارات وارده از او دریافت خواهد شد. در صورتی که کارفرما یا مدیران واحدهای مربوطه، وسایل و امکانات لازم را در اختیار کارگر قرار داده باشند ولی کارگر با وجود آموزش های لازم و تذکرات قبلی، بدون توجه به دستورالعمل ها و مقررات موجود از وسایل مذکوراستفاده نکند و در نتیجه دچار حادثه گردد،کارفرما مسئولیتی نخواهد داشت. در صورتی که در این زمینه بین کارگر و کارفرما  اختلاف بروز نماید، رأی هیئت حل اختلاف وزارت کار نافذ خواهد بود.
  6- بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار در حدود وظایف خویش حق دارند، بدون اطلاع قبلی در هرموقع از شبانه روز برای بازرسی ازاجرای  مقررات حفاظتی و بهداشتی و همچنین به منظور اطلاع از ترکیبات و نمونه برداری از موادی که کارگران با آنها در تماس می باشند و یا در انجام کار مورد استفاده قرار می گیرند، به واحدهای مذکور مشمول قانون کار وارد شده و به بازرسی بپردازند و نیز می توانند به دفاتر و مدارک مربوطه در کارگاه و موسسه مراجعه و در صورت لزوم از تمام یا قسمتی از آنها رونوشت تهیه کنند.
بازرسی مذکور شامل کارگاه های خانوادگی نیز می شود، ولی  ورود بازرسان کار به کارگاه های خانوادگی منوط به اجازه کتبی دادستان محل خواهد بود.
هرگاه در حین بازرسی، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه ای احتمال وقوع حادثه و یا بروز خطر در کارگاهی را بدهد،  مراتب  فوراً و کتباً به کارفرما یا نماینده او اطلاع داده می شود. وزارت کار و اموراجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، پس از دریافت  گزارش بازرسان کار و کارشناسان بهداشت حرفه ای، از دادسرای عمومی محل و در صورت عدم تشکیل دادسرا از دادگاه عمومی محل تقاضا خواهند کرد، فوراً قرار تعطیل و لاک و مهر تمام یا قسمتی از کارگاه را صادر نماید. دادستان بلافاصله نسبت به صدور قرار اقدام  نموده و قرار مذکور پس از ابلاغ قابل اجراست.
رفع توقیف کار زمانی ممکن خواهد بود که بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه ای و یا کارشناسان ذی ربط دادگستری رفع نواقص و معایب موجود را توسط کارفرما تایید نموده باشند. در زمانی که کارگاه به دلیل نقص موارد ایمنی تعطیل شده است تا زمان رفع توقیف، کارفرما موظف است حقوق کارگران را بپردازد.
در صورتی که کارفرما  نسبت گزارش بازرسان کار  معترض باشد می تواند از مراجع مزبور، به دادگاه صالح شکایت کند و دادگاه مکلف است به فوریت و خارج از نوبت به موضوع رسیدگی نماید. تصمیم دادگاه قطعی و قابل اجراست.

  نتیجه آن که با توجه به موارد ذکر شده فوق و با عنایت به قوانین و مقررات ویژه ای که در مورد مسئولیت کارفرمایان در زمینه بهداشت کار و حفاظت فنی پیش بینی شده است، به صرفه است که کارفرمایان به این امر مهم توجه خاصی مبذول فرمایند و تصور نکنند که هزینه نمودن در زمینه بهداشت کار زائد بوده و بهتر است صرفه جویی گردد.